Η επιστήμη δεν είναι απλώς ένα σύνολο γνώσεων, αλλά ένας τρόπος σκέψης. Η ιδέα ότι η γνώση προκύπτει μέσα από την παρατήρηση, τον πειραματισμό και τη λογική ανάλυση γεννήθηκε στα χρόνια της Αναγέννησης. Ο Άγγλος στοχαστής Francis Bacon, στις αρχές του 17ου αιώνα, πρότεινε μια νέα προσέγγιση για την αναζήτηση της αλήθειας: όχι μέσα από την αυθεντία ή τη μεταφυσική, αλλά μέσα από τη συστηματική εμπειρική μελέτη. Η μέθοδος του Bacon, που στηριζόταν στην επαγωγική λογική και στα δεδομένα των αισθήσεων, έθεσε τα θεμέλια για ό,τι σήμερα ονομάζουμε επιστημονική μέθοδο. Αργότερα, ο Galileo Galilei έδειξε ότι η μέτρηση είναι η γλώσσα με την οποία μιλά η φύση. Με τα πειράματά του ανέτρεψε αιώνες θεωριών και απέδειξε ότι η επιστήμη χρειάζεται αποδείξεις, όχι πεποιθήσεις. Στους αιώνες που ακολούθησαν, ο Karl Popper πρόσθεσε μια ακόμη κρίσιμη αρχή: μια θεωρία είναι επιστημονική μόνο αν μπορεί να ελεγχθεί και να διαψευστεί. Έτσι η επιστημονική μέθοδος πήρε τη σημερινή της μορφή: παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, ανάλυση, συμπέρασμα και επαναξιολόγηση.
Στο εργαστήριο του χημικού αυτή η αρχή παίρνει μορφή καθημερινής πρακτικής. Ο σχεδιασμός μιας νέας συνταγής, η επιλογή των πρώτων υλών, η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων, όλα αυτά ακολουθούν το ίδιο μοτίβο: σχεδιάζεις, δοκιμάζεις, μετράς, βελτιώνεις. Η έρευνα και ανάπτυξη δεν είναι ποτέ γραμμική διαδικασία. Είναι ένας κύκλος, όπου κάθε αποτυχία διδάσκει και κάθε επιτυχία γεννά νέα ερωτήματα. Ο χημικός δεν ολοκληρώνει ποτέ ένα έργο. Το εξελίσσει.
Αυτή η κυκλική πορεία της αναζήτησης, που γεννήθηκε μέσα στην επιστήμη, βρήκε θέση και στη βιομηχανία μέσα από τα πρότυπα ποιότητας. Το γνωστό PDCA, Plan Do Check Act, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η θεσμική μορφή της επιστημονικής μεθόδου. Στον σχεδιασμό (Plan) διατυπώνουμε την υπόθεση, στο Do την εφαρμόζουμε, στο Check μετράμε τα αποτελέσματα, και στο Act τα αξιοποιούμε για βελτίωση. Όπως στο εργαστήριο, έτσι και σε ένα σύστημα ISO, η ουσία βρίσκεται όχι στην τυπική συμμόρφωση, αλλά στη νοοτροπία συνεχούς επαλήθευσης. Η ποιότητα δεν είναι μια διαδικασία γραφειοκρατίας. Είναι η ίδια η λογική του πειράματος.
Στη χημεία των χρωμάτων, η επιστημονική μέθοδος αναδεικνύεται περισσότερο μέσα από τις αστοχίες παρά μέσα από τις επιτυχίες. Όταν ένα χρώμα κιτρινίζει, ξεφλουδίζει ή αφρίζει, ο επιστήμονας δεν βιάζεται να αποδώσει ευθύνη στο προϊόν ή στο υπόστρωμα. Ξεκινά τη διερεύνηση όπως θα το έκανε ένας ερευνητής στο πεδίο. Ορίζει τα πιθανά αίτια, συλλέγει δεδομένα, αποκλείει υποθέσεις, επαληθεύει αποτελέσματα. Αναλύει δείγματα, ελέγχει τη συμβατότητα των πρώτων υλών, τη σωστή εφαρμογή, τις κλιματικές συνθήκες. Κάθε βήμα είναι μια μικρογραφία της επιστημονικής μεθόδου: παρατήρηση, υπόθεση, δοκιμή, αξιολόγηση.
Οι αστοχίες δεν είναι αποτυχίες αλλά ανατροφοδότηση. Δείχνουν τα όρια της γνώσης μας και γίνονται οδηγός για επόμενη βελτίωση. Στη βιομηχανία των χρωμάτων, η πειραματική σκέψη είναι εκείνη που μετατρέπει ένα πρόβλημα ποιότητας σε ευκαιρία για εξέλιξη. Η ίδια λογική ισχύει και στα συστήματα ISO, όπου η διερεύνηση μη συμμορφώσεων δεν έχει τιμωρητικό χαρακτήρα αλλά βελτιωτικό. Η διαδικασία root cause analysis είναι ουσιαστικά μια εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου στη διαχείριση της ποιότητας. Η κουλτούρα της τεκμηρίωσης είναι αυτό που ξεχωρίζει την έρευνα από τον αυτοσχεδιασμό. Δεν υπάρχει πρόοδος χωρίς απόδειξη, όπως δεν υπάρχει ποιότητα χωρίς καταγραφή. Από το Lab book μέχρι μια Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος (EPD), η λογική είναι ίδια: ό,τι ισχυρίζεσαι πρέπει να μπορεί να επαναληφθεί, να ελεγχθεί και να αποδειχθεί. Αυτή είναι και η ουσία του επαγγελματισμού στη χημική βιομηχανία, εκεί όπου η δημιουργικότητα συναντά την ακρίβεια.
Η επιστημονική μέθοδος δεν είναι απλώς εργαλείο της έρευνας, αλλά στάση ζωής. Είναι η απόφαση να εμπιστευτείς τα δεδομένα περισσότερο από τις εντυπώσεις σου, να αμφισβητείς ό,τι φαίνεται αυτονόητο, να αναζητάς αποδείξεις πριν από συμπεράσματα. Στην εποχή της πληροφορίας, όπου ο καθένας μπορεί να «φαίνεται» ειδικός, η επιστημονική σκέψη παραμένει ο μόνος δρόμος προς την αλήθεια. Και ίσως τελικά αυτό να είναι το βαθύτερο νόημα της ποιότητας: μια αδιάκοπη προσπάθεια να γίνεσαι λίγο καλύτερος από χθες, με βάση τα στοιχεία και όχι τις εντυπώσεις.
